میراث آریا: دارایی‌بافی بافت نوعی پارچه، با در هم تنیدن تار و پودهایی از جنس نخ و ابریشم است که الیاف آن قبل از بافت با شیوه گره زدن، رنگرزی شده باشند. این هنر زیبا همانند بسیاری از هنرهای سنتی دیگر در شهر یزد رواج دارد.
ریشه کلمه ایکات یا دارایی‌بافی
کلمه ایکات به زبان مالایی از واژه منجیکات به معنای بستن یا گره زدن یا پیچاندن ریشه می‌گیرد. منظور آن شیوه بستن تاروپود از روی الگویی است که از پیش آماده شده است و معنی گره زدن و رنگ کردن نخ‌های پارچه قبل از بافته شدن را دارد. در اصل دارایی بافتهای از ابریشم است که ویژگی خاص و شهرت آن به دلیل نقش‌های خاص و سبک رنگرزی بسیار ابتدایی آن است.
اما نام دارایی‌بافی از آن جهت مصطلح شد که در قدیم این پارچه در جهیزیه هر عروس به عنوان وسیله سرمایه‌ای و فاخر بوده و جزو دارایی عروس محسوب می‌شده است. البته در باور عوام این نقل‌قول نیز وجود دارد، به دلیل اینکه جنس این پارچه در گذشته از ابریشم طبیعی و بسیار گران‌قیمت بوده و اشخاصی که این نوع پارچه را خریداری می‌کردند، ثروتمند بودند، این هنر دارایی‌بافی نام گرفته است.
کاربرد دارایی‌بافی
پارچه بافته‌شده با این سبک دارای کاربردهای مختلفی است. از دارایی‌بافی پیش‌تر فقط برای رومیزی و روتختی استفاده می‌شد، اما امروزه از این هنر برای تهیه شال، کوله‌پشتی، انواع لباس و مانتو، چادرشب، آستری، لحاف، بقچه و بسیاری از موارد دیگر استفاده می‌شود.
رنگ کردن و بافت پارچه دارایی‌بافی
بافت پارچه دارایی به وسیله دستگاهی با همان نام دارایی‌بافی انجام می‌شود، در ابتدای کار بافت باید الیافی که وظیفه رنگ‌آمیزی و پیاده کردن نقش بر پارچه را دارند، رنگ‌آمیزی شوند. برای رنگ کردن الیاف در گذشته از رنگ‌های گیاهی، طبیعی و روش‌های سنتی استفاده می‌شد و امروزه مانند سایر رنگرزی‌ها رنگ‌های شیمیایی جایگزین شده‌اند.
قبل از اینکه رنگرزی را آغاز کنند، الیاف را منظم کرده و به دسته‌های مرتب ۳۰ یا ۴۰ تایی تقسیم می‌کنند. پس از آن دسته‌های الیاف را از داخل دو تکه چوب که دارای سوراخ‌های زیادی هستند عبور می‌دهند تا به شکلی که ابتدا و انتهای دسته‌های الیاف به وسیله آن‌ها مهار می‌شوند و مرتب در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.
با انجام این کار هنرمند می‌تواند به‌آسانی طرح را بر روی الیاف منتقل کند. برای جدا کردن تقریبی الیاف هم‌رنگ، مابین آن‌ها را با نخ موم زده گره می‌زنند، البته این گره‌ها خیلی دقیق عمل نمی‌کنند اما تا حدودی الیاف هم‌رنگ را از هم جدا نگه می‌دارند.
رنگ و بافت پارچه
پس از دسته‌بندی الیاف نوبت به جان بخشیدن با رنگ به الیاف می‌رسد. در این مرحله دسته‌های الیاف را از دو تکه چوب باز می‌کنند و با توجه به طرح و رنگ تعیین‌شده، رنگ می‌کنند، پس از رنگرزی، دسته‌های الیاف را با آب می‌شویند تا رنگ روی الیاف ثابت بماند.
بعد از رنگ گرفتن الیاف گره‌ها را از الیاف باز می‌کنند، با باز کردن گره‌ها، قسمت‌هایی که با گره از هم جدا شده بودند خیلی کم با دیگر رنگ‌ها مخلوط شده‌اند و زیبایی خاصی به الیاف رنگرزی شده می‌دهند.
گام بعدی دارایی‌بافی، بافت پارچه است. بعد از چله‌کشی، نخ‌ها را به دستگاه دارایی‌بافی می‌بندند و بافت پارچه دارایی آغاز می‌شود. پارچه دارایی کمی حالت کشی دارد به همین دلیل طرح‌ها خیلی دقیق بر روی پارچه پیاده نمی‌شوند به‌طورمعمول طرح‌های دارایی ساده، هندسی و بزرگ هستند و علت زیبایی این پارچه‌ها هم همین طرح‌های نامنظم آن‌هاست.
انواع روش‌های دارایی‌بافی
ایکات یا دارایی‌بافی به سه روش مختلف انجام می‌شود که عبارت‌اند از: دارایی تار، دارایی پود، دارایی تاروپود دوگانه.
برای انجام هر سه روش باید نخ‌ها را روی دار طوری چهارچوب بکشند که بتوان آن‌ها را به صورت یک نقش منسجم جمع کرد و به هم گره زد. سخت‌ترین و زمان‌برترین مرحله دارایی‌بافی در هر سه روش، بستن و رنگ کردن و باز کردن نخ‌ها است. اندازه بستن و گره‌ها بستگی به ظرافت نقش انتخاب‌شده دارد. در دارایی‌های معمولی ۱۰ الی ۱۵ تار در یک دسته قرار دارد، اما در بافتهای سنگین‌تر، برای یک دسته سه تار قرار داده می‌شود.
بافت با تار
در روش دارایی‌بافی با تار، نخ‌های تار طبق نقشه در محل‌های مناسبی با نخ غیرقابل نفوذی محکم گره زده می‌شود و سپس در حمام رنگ قرار می‌گیرد تا قسمت‌های بسته‌شده در زمان رنگرزی بدون رنگ بمانند. این تکنیک از ابتدا در آسیای جنوب شرقی رایج بود، اما در شرق آفریقا کمتر استفاده می‌شد. دارایی‌بافی تاری اولین نوع دارایی‌بافی است.
بافت با پود
دارایی‌بافی با پود به کار بیشتری روی دستگاه بافندگی نیاز دارد، زیرا هر گره‌ای باید در جای دقیق و معین زده شود تا نقش حاضر شود. در این روش، نخ‌های پود روی یک قاب مستطیل شکل پیچیده می‌شوند تا نخ‌هایی که باید نقش خاص ایجاد کنند، در این قالب دسته‌بندی‌شده و سپس با نخ غیرقابل نفوذی گره زده شود. در این روش بافنده تا اندازه‌ای می‌تواند با حرکت دادن و جلو و عقب بردن پود نقش‌هایی را که خود در نظر دارند به وجود آورد.
بافت با تاروپود
در دارایی‌بافی دوگانه رنگرزی تاروپود با روش گره زنی انجام‌شده که شیوه کار آن بسیار پیچیده است. ابتدا نخ‌های تار رنگ شده و روی دستگاه قرار می‌گیرند، سپس نخ‌های پود روی ماسوره‌ها پیچیده می‌شوند و پارچه با طرحی ساده بافته می‌شود. دارایی‌بافی به روش تاروپود بسیار پرکارتر و گران‌بهاتر از بقیه روش‌ها است. به مهارت فوق‌العاده‌ای که در هر دو روش باید به کار بسته شود نیاز دارد و گاه تکمیل این بافتهای ظریف پیچیده یک سال یا بیشتر زمان می‌گیرد.
نوع نخ مصرفی برای دارایی‌بافی
در قدیم نخ دارایی‌بافی از جنس ابریشم خالص بوده است اما اکنون از ابریشم مصنوعی استفاده می‌شود. مثلاً از نخ ویسکوز برای تار و از ابریشم مصنوعی یا ویسکوز رایون فیلامنت برای پود آن استفاده می‌شود.
گزارش از نجمه میثاق، کارشناس روابط‌عمومی ادارهکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی یزد
انتهای پیام/
نظر شما